Экспорт пен импорттың Қазақстанның ұлттық кірісіне әсері

Кез келген елдің экономикалық дамуы көбінесе экспорт пен импорт сияқты сыртқы экономикалық қызметке байланысты. Соңғы жылдары ел әлемдік экономикаға белсенді түрде интеграциялануда, нәтижесінде оның экономикалық құрылымы мен динамикасы айтарлықтай өзгерді. Елдің экономикалық әл- ауқатының іргелі көрсеткіші болып табылатын ұлттық табыс әртүрлі факторларға тәуелділікті көрсетеді. Бұл зерттеу экспорт пен импорт арасындағы күрделі қатынастарды және олардың ұлттық табысқа әсерін егжей-тегжейлі зерттеуге арналған. Бұл зерттеудің негізгі мақсаты халықаралық сауда операцияларының, әсіресе экспорт пен импорттың елдің ұлттық кірісіне қалай әсер ететінін жан- жақты талдау болып табылады. Осы қатынастар туралы нақты түсінік қалыптастыра отырып, зерттеу жұмыс істеп тұрған экономикалық механизмдерді анықтауға тырысады. Бұл білім тиімді сауда стратегияларын әзірлеуде және халықаралық сауданың елдің экономикалық өсуі мен өркендеуіне қалай ықпал ететінін түсінуде пайдалы болуы мүмкін. Зерттеу халықаралық сауда мен ұлттық табыс арасындағы байланысты көрсететін теориялық негізді құрудан басталады. Бұл сауданың өндіріс көлемі, жұмыспен қамту және жалпы экономикалық белсенділік сияқты факторларға әсерін түсіндіретін қалыптасқан экономикалық теориялар мен модельдерді зерттеуді қамтиды. Содан кейін импорт, экспорт және ұлттық табыс динамикасының тенденциялары мен заңдылықтарын анықтау үшін қатаң эмпирикалық талдау жүргізіледі. Бұл талдау сауда операциялары мен ұлттық табыс арасындағы байланысты сандық бағалау үшін нақты деректерді пайдаланады. Теориялық перспективаларды эмпирикалық дәлелдермен үйлестіре отырып, бұл зерттеу халықаралық сауданың ұлттың экономикалық әл-ауқатына қалай әсер ететіні туралы нақты түсінік беруге бағытталған.

1. Shah I. A., Najar S. A., Khan B. A. Revisiting the export-led growth hypothesis using ARDL approach: empirical evidence from Kazakhstan //Farabi Journal of Social Sciences. – 2021. – Т. 7. – №. 1. – С. 32-40. https://doi.org/10.26577/cajsh.2021.v7.i1.04

2. Ashurov, S., Othman, A. H., Bin Rosman, R., Bin Haron, R. The determinants of foreign direct investment in Central Asian region: A case study of Tajikistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Turkmenistan and Uzbekistan (A quantitative analysis using GMM) //Russian Journal of Economics. – 2020. – Т. 6. – №. 2. – С. 162-176. https://doi.org/10.32609/j.ruje.6.48556

3. Azretbergenova G. Ž., Syzdykova A. The dependence of the Kazakhstan economy on the oil sector and the importance of export diversification //International Journal of Energy Economics and Policy. – 2020. – Т. 10. – №. 6. – С. 157-163. https://doi.org/10.32479/ijeep.9997

4. Akhter S., Mir M. A., Megits N. The linkage between international trade and economic growth in Kazakhstan //Journal of Eastern European and Central Asian Research (JEECAR). – 2022. – Т. 9. – №. 6. – С. 1021-1033. https://doi.org/10.15549/jeecar.v9i6.1019

5. Alzhanova, A., Mergenbayeva, A., Abdikerimova, G., Kulanova, D., & Seidakhmetov, M. Analysis of export and import of agricultural industry of the Republic of Kazakhstan //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2024. – Т. 474. – С. 03017- 03028-. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202447403017

6. Myant M., Drahokoupil J. International integration and the structure of exports in Central Asian republics //Eurasian Geography and Economics. – 2008. – Т. 49. – №. 5. – С. 604-622. https://doi.org/10.2747/1539-7216.49.5.604

7. Ahmed, S., Zlate, A. The Role of Global Value Chains in Economic Development. //Journal of International Economics. – 2021. Т.127. – С. 103-123. https://doi.org/10.1787/9789264189560-7-en

8. Goldar, B., Das, D. K., Das, P. C., Gupta, N. Domestic versus imported contents in exports: the case of India’s merchandise trade //Journal of South Asian Development. – 2020. – Т. 15. – №. 1. – С. 62-96. https://doi.org/10.1177/0973174120922451

9. Fagerberg J., Lundvall B. Å., Srholec M. Global value chains, national innovation systems and economic development //The European Journal of Development Research. – 2018. – Т. 30. – С. 533-556. https://doi.org/10.1057/s41287-018-0147-2

10. Zahonogo P. Trade and economic growth in developing countries: Evidence from sub-Saharan Africa //Journal of African Trade. – 2016. – Т. 3. – №. 1-2. – С. 41- 56. https://doi.org/10.1016/j.joat.2017.02.001

11. Suga N., Tawada M. International trade with a public intermediate good and the gains from trade //Review of International Economics. – 2007. – Т. 15. – №. 2. – С. 284-293. https://doi.org/10.1111/j.1467-9396.2007.00648

12. Ali, A., Fatima, N., Rahman Ali, B. J. A., Husain, F. Imports, Exports and Growth of Gross Domestic Product (GDP)-A Relational Variability Analysis //International Journal of Sustainable Development & Planning. – 2023. – Т. 18. – №. 6. – С. 1681-1690. https://doi.org/10.18280/ijsdp.180604

13. Ding S., Sun P., Jiang W. The effect of import competition on firm productivity and innovation: does the distance to technology frontier matter? //Oxford Bulletin of Economics and Statistics. – 2016. – Т. 78. – №. 2. – С. 197-227. https://doi.org/10.1111/obes.12110

14. Narayan P. K., Smyth R. Energy consumption and real GDP in G7 countries: new evidence from panel cointegration with structural breaks //Energy economics. – 2008. – Т. 30. – №. 5. – С. 2331-2341. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2007.10.006

15. Barbier E. B., Bugas J. S. Structural change, marginal land and economic development in Latin America and the Caribbean //Latin American Economic Review. – 2014. – Т. 23. – С. 1-29. https://doi.org/10.1007/s40503-014-0003-5

16. Mitchell T. Rethinking economy //Geoforum. – 2008. – Т. 39. – №. 3. – С. 1116-1121. https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2006.11.022

17. Bhagwati J. N. Anatomy of exchange control regimes //Foreign Trade Regimes and Economic Development: Anatomy and Consequences of Exchange Control Regimes. – NBER, 1978. – С. 7-52. https://doi.org/10.2307/2327256